Tantiemy za streaming -  jakie zmiany wprowadzi nowelizacja Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych?

Po wielomiesięcznych pracach, dyskusjach i branżowych protestach, krajowy ustawodawca przyjął nowelizację Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych  („PrAut”), przyznając twórcom oraz wykonawcom długo wyczekiwane prawo do wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utworów w Internecie . Nowe przepisy wejdą w życie 20 września 2024 r.

Dyrektywa DSM i polska implementacja

Nowelizacja stanowi implementację dwóch dyrektyw unijnych: Dyrektywy 2019/789 „SATCAB II”^[1] oraz Dyrektywy 2019/790 „Digital Single Market” (“dyrektywa DSM”)^[2]. Przyznanie twórcom i wykonawcom prawa do wynagrodzenia w związku z udostępnianiem utworów w Internecie wynika z art. 18 Dyrektywy DSM. Przepis ten nałożył na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia, w przypadku gdy twórcy i wykonawcy udzielają licencji lub przenoszą swoje wyłączne prawa do eksploatacji ich utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną.

Prace legislacyjne nad wdrożeniem dyrektywy trwały zdecydowanie dłużej niż zakładany okres na implementację. Jednocześnie równolegle toczyła się publiczna debata co do pożądanego kształtu polskiej implementacji dyrektywy DSM. Szczególnie burzliwy przebieg miała w odniesieniu do tantiem należnych przedstawicielom branży artystycznej z tytułu eksploatacji utworów przez serwisy streamingowe. Brak regulacji w tej dziedzinie był bowiem bardzo dotkliwy dla współtwórców filmów oraz artystów wykonawców biorących w nich udział. Przykładowo twórcy i aktorzy uczestniczący w takich krajowych produkcjach jak np. „Wielka Woda” czy też „Johnny” nie otrzymali w ogóle tantiem za eksploatację utworu na platformach w Polsce. Szacuje się, że gdyby 22,8 mln widzów Netflixa obejrzało sam film „Johnny” w kinach, twórcy i wykonawcy mogliby liczyć na 2,5 mln zł netto z tytułu tantiem^[3]. Co ciekawe, pod koniec 2023r. Netflix zaoferował polskim twórcom i wykonawcom produkcji dostępnych na platformie własny system wynagradzania, uzupełniający względem wynagrodzeń otrzymywanych z tytułu umów o udział w produkcji zawartych między cyfrowym gigantem a współtwórcami utworu. Przewidywał on jednak wymogi co do oglądalności produkcji i został chłodno przyjęty przez branżę filmową.

Tantiemy dla twórców i wykonawców audiowizualnych

Prawo do tantiem dla współtwórców filmów oraz artystów wykonawców w nich występujących jest uregulowane w art. 70 ust. 2¹ PrAut, który przewiduje zamknięty katalog przypadków, w których przewidziane jest takie wynagrodzenie. Dotychczasowe brzmienie przepisu nie obejmowało uprawnienia do wynagrodzenia w związku z eksploatacją utworów w Internecie, czym uchybiało przepisom Dyrektywy, ale też pozbawiało artystów dochodów z najpopularniejszego obecnie sposobu eksploatacji utworów filmowych. Nowelizacja uzupełnia tę lukę i wprowadza do powołanego przepisu dwa kolejne punkty:

2¹. Współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do:

[…]

5) stosownego wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;

6) stosownego wynagrodzenia z tytułu reemitowania utworu.

Dzięki znowelizowaniu ww. przepisu, współtwórcy i artyści wykonawcy utworów audiowizualnych będą uprawnieni do otrzymywania tantiem m.in. z tytułu eksploatacji utworów na platformach streamingowych i w serwisach VOD, jak również z tytułu reemitowania, tzn. rozpowszechniania utworu w całości i bez zmian drogą przejmowania programu radiowego lub telewizyjnego przez inny podmiot niż pierwotnie nadający.

Tantiemy będą wypłacane w ten sam sposób, jak dotychczas - za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, stosownie do treści art. 70 ust. 3. W praktyce oznacza to, że organizacje te nadal będą zajmowały się zarówno inkasowaniem dodatkowych wynagrodzeń, jak i ich przekazywaniem poszczególnym współtwórcom i artystom wykonawcom dzieła audiowizualnego. Co istotne, organizacja zbiorowego zarządzania nie może zrzec się tego pośrednictwa, a uprawnieni nie mogą też upoważnić do dochodzenia wynagrodzenia dodatkowego innej osoby, np. producenta. Legitymację czynną względem korzystającego ma zatem wyłącznie organizacja zbiorowego zarządzania, co zostało potwierdzone w orzecznictwie^[4].

Wypłata wynagrodzenia odbywa się poprzez uczestnictwo twórców w systemie repartycji. Autor lub artysta wykonawca żądanie wypłaty kieruje do organizacji zbiorowego zarządu. Powyższa regulacja nie oznacza jednak, że korzystający nie może wypłacić wynagrodzenia bezpośrednio twórcy lub artyście wykonawcy. Nie będzie to wynagrodzenie wypłacone nienależnie, gdyż świadczenie zostało spełnione do rąk osoby uprawnionej w sferze prawa materialnego do honorarium. Organizacja zbiorowego zarządu posiada jedynie legitymację formalną do dochodzenia honorariów. W sferze prawa materialnego uprawnionymi są współtwórcy i artyści wykonawcy dzieł audiowizualnych^[5].

Tantiemy dla twórców innych utworów

Równolegle do zmian w art. 70 ust. 2¹, nowelizacja wprowadza do ustawy art. 21⁴, uprawniający twórców utworu literackiego, publicystycznego, naukowego, muzycznego lub słowno-muzycznego, jak również twórców opracowań ww. utworów, do stosownego wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępnienia utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (czyli w Internecie). Dotychczasowy brak takiej regulacji w PrAut – podobnie jak tej art. 70 ust. 2¹ – uchybiał wymogom Dyrektywy DSM.

W przypadku tych uprawnionych kluczową różnicą będzie dowolność w wypłacie wynagrodzenia. To twórca zdecyduje o tym, czy wynagrodzenie zostanie wypłacone:

• organizacji zbiorowego zarządzania;
• niezależnemu podmiotowi zarządzającemu;
• bezpośrednio twórcy.

Tantiemy dla wykonawców innych utworów

Nieco dłużej na tantiemy za streaming i VOD będą musieli poczekać artyści wykonawcy innych utworów niż dzieła audiowizualne. Choć wynagrodzenie dla nich będzie wypłacane na zasadach tożsamych z tymi wprowadzonymi przez art. 21⁴, to podobnie skonstruowany art. 86¹ ustawy wchodzi w życie dopiero 20 lutego 2025 r.

Podsumowanie

Nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zamyka kilkunastomiesięczną dyskusję na temat praw twórców i wykonawców w dobie rozpowszechnionego streamingu. Należy bacznie obserwować, jak w praktyce sprawdzą się nowe przepisy i jaki kierunek – w razie sporów na ich tle – wyznaczy praktyka orzecznicza.

^[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z 17.4.2019 r. ustanawiająca przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 93/83/EWG (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 130, s. 82)

^[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z 17.4.2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 130, s. 92).

^[3] Szacunki Stowarzyszenia Filmowców Polskich – Związku Autorów i Producentów Audiowizualnych

^[4] Tak A. Niewęgłowski w: Prawo autorskie. Komentarz. Art. 70 ust. 3. WKP 2021

^[5] Ibidem

Autorzy:

Adam Misztal, aplikant adwokacki

Oliwia Szatkowska, praktykantka