Ostatnie wpisy
Czy wolno reklamować alkohol w mediach społecznościowych
Prostą odpowiedzią na postawione pytanie, opartą na prawie, jest: nie, bowiem generalna zasada, która wywodzi się z art. 13 (1) ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi mówi, iż reklama i promocja napojów alkoholowych jest zakazana. Istnieje wobec niej jednak kilka wyjątków, które pozwalają na reklamę i promocję w ograniczonym zakresie, szczególnie jeśli chodzi o piwo.
Z drugiej strony nie sposób nie dostrzec coraz częstszych kampanii reklamowych napojów alkoholowych w Internecie, w szczególności w mediach społecznościowych. Czy są one prowadzone zgodnie z prawem?
- Spór o publiczny charakter przekazu w Internecie
Promocja i reklama są zdefiniowane w art. 2 (1) ustawy o wychowaniu w trzeźwości, gdzie:
- promocja napojów alkoholowych odnosi się do różnych form publicznego zachęcania do nabywania napojów alkoholowych;
- reklama napojów alkoholowych oznacza publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi związanych.
Próby uzasadnienia dopuszczalności reklamy i promocji napojów alkoholowych w Internecie oparte są na możliwości ograniczania zasięgów takich działań, co jest w Internecie możliwe. W takiej sytuacji kwestią sporną pozostaje, czy reklama lub promocja ograniczona w ten sposób, pozostają publiczne, czy też nie. Faktem jest, iż niektóre media społecznościowe pozwalają na ograniczenie kręgu odbiorców publikowanych treści, co właśnie interpretuje się jako brak charakteru publicznego takiego przekazu.
Z drugiej jednak strony, umieszczenie takich treści w Internecie oznacza, że dostęp do nich może mieć teoretycznie każdy, tj. nieograniczona liczba osób. Przy rozumieniu „publicznego charakteru”[1] przekazu jako takiego, który dociera do nieograniczonego kręgu adresatów, taka reklama może zostać uznana za niezgodną z ogólnym zakazem prowadzenia reklamy napojów alkoholowych. Internet sam w sobie został niegdyś scharakteryzowany przez Sąd Najwyższy jako miejsce publiczne[2], co również może być wskazówką interpretacyjną co do publicznego charakteru przekazu umieszczonego w mediach społecznościowych.
Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (powstałe w wyniku połączenia Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii) wskazuje na wyrok NSA[3], w którym stwierdzono, że „z natury rzeczy każda promocja i reklama ma charakter publiczny, skoro adresowana jest do większej liczby osób”. W tej interpretacji przekaz, niezależnie od medium, kierowany nie do nieograniczonego kręgu osób, lecz do większej liczby osób, został zdefiniowany jako posiadający charakter publiczny. Wyrok odnosił się co prawda do definicji reklamy z ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, jednak definicja w niej umieszczona odpowiada co do istoty tej z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. KCPU stoi więc na stanowisku, iż co do zasady reklama napojów alkoholowych innych niż piwo na stronach internetowych i w social mediach jest sprzeczna z zakazem wynikającym z ustawy o wychowaniu w trzeźwości.
W przypadku jednak prywatnych kont osób fizycznych istotne dla oceny, czy reklama jest nielegalna, będzie mieć fakt, czy zawartość udostępniono dla wszystkich, czy tylko zalogowanych użytkowników. Jeśli jest ona dostępna jedynie dla zalogowanych, to czy wyświetla się ona wszystkim zalogowanym, czy jednak udostępniający zawartość ograniczył w pewien sposób grupę odbiorców – dla znajomych, dla obserwujących czy też dla wybranych osób.
Najbardziej popularne media społecznościowe same regulują kwestię reklamy i promocji alkoholu w swoich regulaminach. Robią to jednak na różne sposoby.
- Zwalczanie reklamy alkoholu w mediach społecznościowych
Na kwestię reklamy alkoholu w social mediach zwrócił w zeszłym roku uwagę UOKiK[4], przestrzegając influencerów, że reklama niezgodna z wymogami ustawowymi może być źródłem odpowiedzialności karnej. Oprócz tego zachęcił do zgłaszania organom ścigania popełnionych czynów zabronionych w tym zakresie. Urząd wskazał także, że sprawę przekazał Prokuraturze Krajowej z prośbą o interwencję. Jeśli zaś chodzi o zawiadamianie organów ścigania o popełnionych czynach, Departament Inspekcji Handlowej UOKiK dokonywał tego choćby w 2021 r.[5]
KCPU, które stanowi agendę Ministra Zdrowia, od lat zgłasza przypadki nielegalnej reklamy i promocji alkoholu do organów ścigania, w tym również składa zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwach dokonanych za pośrednictwem Facebooka czy Instagrama. Na tym jednak kończą się działania KCPU w tym zakresie, bowiem jednostka ta nie posiada dalej idących kompetencji w kwestii zwalczania nielegalnej reklamy alkoholu.
W ostatnim czasie w mediach pojawia się więcej doniesień na temat znanych osób z zarzutami dot. uczestniczenia w nielegalnej reklamie alkoholu. Postępowania te są w pewnej mierze wynikiem działania internautów, którzy piętnują reklamę alkoholu w social mediach. W niektórych sprawach zapadły już wyroki nakazowe – karę grzywny nałożono m.in. na Janusza Palikota (grzywna w wysokości 80 00 zł), Kubę Wojewódzkiego (grzywna w wysokości 70 000 zł) oraz Tomasza Czechowskiego (grzywna w wysokości 70 000 zł), którzy reklamowali napoje wysokoprocentowe na Instagramie[6], Maffashion, która otrzymała karę grzywny w wysokości 10 000 zł za jeden post na Instagramie reklamujący piwo, czy Macieja Musiała, który otrzymał karę grzywny w wysokości 15 000 zł za dwa posty w tym samym serwisie - jeden reklamujący piwo, a drugi whisky[7].
Przełomowym, prawomocnym już wyrokiem, był ten z 2022 r., w którym Sąd Okręgowy uznał wpisy Bartłomieja Misiewicza dot. wódki „Misiewiczówka” w serwisie X (dawniej Twitter) za nielegalną reklamę alkoholu. Sąd stwierdził, że Bartłomiej Misiewicz naruszył wpisami zachwalającymi produkt art. 13 (1) ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, bowiem każda osoba mogła się z wpisami zapoznać, miały one więc charakter publiczny. Wymierzono mu karę grzywny w kwocie 20 000 zł.
- Potrzebne dostosowanie prawa
O ile reklama i promocja alkoholu są dosyć szczegółowo uregulowane dla np. radia czy telewizji, tak w kontekście mediów społecznościowych prawo nie jest dostosowane do rzeczywistości, a jest to bardzo potrzebne, bowiem polskie przepisy w obecnej postaci są źródłem niespójnych ze sobą interpretacji.
O niewystarczających regulacjach dotyczących reklamy napojów alkoholowych na świecie informowało w 2022 r. WHO[8]. Warty podkreślenia jest fakt, że prawie połowa państw nie posiada żadnych regulacji dotyczących marketingu alkoholu w Internecie (48 %) i mediach społecznościowych (47 %), co wynika z badania organizacji z 2018 r. WHO wskazuje, że wymagana jest kooperacja między państwami w obszarze regulacji reklamy (i promocji) alkoholu, bowiem rosnące znaczenie mediów społecznościowych na świecie sprawia, że zjawisko staje się coraz bardziej transgraniczne.
- Konsekwencje i wnioski
Niezależnie od tego, jak dalej rozwijać się będą działania egzekucyjne w zakresie reklamy i promocji napojów alkoholowych w mediach społecznościowych, warto pamiętać o konsekwencjach, jakie reklama taka niesie za sobą już teraz.
Po pierwsze, w obecnym stanie prawnym za naruszenie art. 13 (1) ustawy o wychowaniu w trzeźwości grozi kara grzywny od 10 000 do 500 000 zł. Prokuratura w ostatnim czasie złożyła jednak również pozwy o przepadek świadczeń związanych z nielegalną reklamą alkoholu w internecie i domaga się stwierdzenia nieważności umów influenserskich oraz orzeczenia przepadku na rzecz Skarbu Państwa kwoty pochodzącej z nielegalnej reklamy[9]. Po drugie, przykłady ostatnich medialnych doniesień o zarzutach i nałożonych już karach odbijają się negatywnie na wizerunku osób, które alkohol reklamują. Po trzecie jednak i najważniejsze, warto mieć na uwadze szkodliwość alkoholu dla zdrowia, ilość zgonów, które wywołuje, a także cierpienie osób od niego uzależnionych i współuzależnionych[10].
Brak odpowiedniej, dostosowanej do aktualnego ducha czasów regulacji powoduje, że aktualnie funkcjonują rozbieżne interpretacje przepisów, a przedsiębiorcy nie wiedzą, co jest w tym zakresie dozwolone, a co nie. Dlatego też nie sposób nie pochylić się nad wezwaniem WHO do uregulowania reklamy i promocji napojów alkoholowych w social mediach w adekwatny sposób, w tym również w polskiej ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
[1] Wyrok NSA we Wrocławiu z dnia 29 stycznia 1999 r. I SA/Wr 1590/97
[2] Wyrok SN z dnia 17 kwietnia 2018 r. IV KK 296/17
[3] Wyrok NSA w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2001 r. II SA 1016/00
[4] https://www.instagram.com/p/Ck8F9iYOprf/?igshid=MzRlODBiNWFlZA%3D%3D
[5] WSTĘPNA INFORMACJA Z KONTROLI PRAWIDŁOWOŚCI OBROTU WYROBAMI ALKOHOLOWYMI I TYTONIOWYMI W I-III KW. 2021 R., Departament Inspekcji Handlowej UOKiK.
[6] https://www.rp.pl/prawo-karne/art38509851-celebryci-skazani-za-reklamowanie-alkoholu-jest-oswiadczenie-palikota
[7] https://www.rp.pl/prawo-karne/art38709811-maffashion-i-maciej-musial-skazani-za-reklamowanie-alkoholu
[8] https://www.who.int/news/item/10-05-2022-who-highlights-glaring-gaps-in-regulation-of-alcohol-marketing-across-borders
[9] https://www.pap.pl/aktualnosci/nielegalnie-reklamowali-alkohol-w-internecie-ciag-dalszy-sprawy-z-celebrytami-w-roli
Roksana Podkowa
